Erken Çocuklukta Fonolojik Farkındalık, Teknoloji Kullanımı ve Ebeveyn Tutumu: Bir Karma Yöntem Araştırması
Beyza Nur Akbulut ve Asil Ali Özdoğru
Fonolojik farkındalık, dilin fonetik yapısını tanıma ve değerlendirme becerisidir. Okuryazarlığın gelişiminde önemli ön becerilerden biri olan bu farkındalık çocuklarda iki yaşından itibaren görülebilmekle beraber üçüncü yılda belirginleşerek dört ve beş yaşlarında daha hızlı gelişir. Fonolojik farkındalığın gelişiminde çocuğun yaşı, anne babanın eğitim seviyesi, gebelik ve doğum süreci ile serbest zaman aktiviteleri gibi birçok etmenin önemli etkiye sahip olduğu bilinmektedir (Fröhlich vd., 2013). Bu araştırmada, altı ve yedi yaşındaki çocukların fonolojik farkındalık düzeylerinin çocukların teknoloji kullanımı ve anne babalarının ebeveyn tutumları ile olan ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada karma yöntem tasarımlarından kısmen karma sıralı baskın statülü tasarım kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, İstanbul’da Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî ilkokulların birinci sınıfında öğrenim gören 16’sı kız, 14’ü erkek ve yaşı 80-89 ay arası (Ort. = 84,50; SS = 2,60) olan 30 çocuk ve onların annelerinden oluşmaktadır. Çocukların fonolojik farkındalık düzeylerini belirlemek için çocuklara Yangın-Erdoğan-Erdoğan Fonolojik Farkındalık Ölçeği (Yangın vd., 2011) uygulanmıştır. Çocukların teknoloji kullanımını belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan Teknoloji Kullanım Anketi ile annelerin ebeveyn tutumlarını ölçmek üzere Karabulut Demir ve Şendil (2008) tarafından geliştirilen Ebeveyn Tutum Ölçeği annelere uygulanmıştır. Ayrıca çalışma grubundan seçilen dört anne ile yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgularda çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri ile teknoloji kullanımı ve ebeveyn tutumu arasında istatiksel olarak anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Gün içinde üç saat ve üzeri teknolojiyle vakit geçiren çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri, gün içinde 1-2 saat arasında teknolojiyle vakit geçiren çocuklara kıyasla anlamlı derecede daha yüksek çıkmıştır. Ebeveyn tutumlarından sadece aşırı koruyucu ebeveyn tutumu ile çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri arsında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Çalışmanın nitel sonuçlarına göre annelerin ebeveyn tutumları hakkında farkındalık sahibi oldukları ve bu tutumlarını açıklarken alanyazına paralel ifadeler kullandıkları görülmüştür. Ayrıca çocukların dil gelişiminde teknoloji kullanımının ve ebeveyn tutumlarının etkili olduğu yönünde anne görüşleri gözlenmiştir. Bu bulgular alanyazın ışığında değerlendirildiğinde, fonolojik farkındalık, ebeveynlik tutumu ve teknoloji kullanımı arasındaki ilişkilere yönelik önceki araştırma bulgularıyla kısmen örtüşmektedir. Yapılacak yeni araştırmalarda teknoloji kullanımı ve ebeveyn tutumlarıyla ilişkili diğer değişkenlerin daha derinlemesine çalışılması yararlı olacaktır.
Beyza Nur Akbulut ve Asil Ali Özdoğru
Fonolojik farkındalık, dilin fonetik yapısını tanıma ve değerlendirme becerisidir. Okuryazarlığın gelişiminde önemli ön becerilerden biri olan bu farkındalık çocuklarda iki yaşından itibaren görülebilmekle beraber üçüncü yılda belirginleşerek dört ve beş yaşlarında daha hızlı gelişir. Fonolojik farkındalığın gelişiminde çocuğun yaşı, anne babanın eğitim seviyesi, gebelik ve doğum süreci ile serbest zaman aktiviteleri gibi birçok etmenin önemli etkiye sahip olduğu bilinmektedir (Fröhlich vd., 2013). Bu araştırmada, altı ve yedi yaşındaki çocukların fonolojik farkındalık düzeylerinin çocukların teknoloji kullanımı ve anne babalarının ebeveyn tutumları ile olan ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada karma yöntem tasarımlarından kısmen karma sıralı baskın statülü tasarım kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, İstanbul’da Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî ilkokulların birinci sınıfında öğrenim gören 16’sı kız, 14’ü erkek ve yaşı 80-89 ay arası (Ort. = 84,50; SS = 2,60) olan 30 çocuk ve onların annelerinden oluşmaktadır. Çocukların fonolojik farkındalık düzeylerini belirlemek için çocuklara Yangın-Erdoğan-Erdoğan Fonolojik Farkındalık Ölçeği (Yangın vd., 2011) uygulanmıştır. Çocukların teknoloji kullanımını belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan Teknoloji Kullanım Anketi ile annelerin ebeveyn tutumlarını ölçmek üzere Karabulut Demir ve Şendil (2008) tarafından geliştirilen Ebeveyn Tutum Ölçeği annelere uygulanmıştır. Ayrıca çalışma grubundan seçilen dört anne ile yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgularda çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri ile teknoloji kullanımı ve ebeveyn tutumu arasında istatiksel olarak anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Gün içinde üç saat ve üzeri teknolojiyle vakit geçiren çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri, gün içinde 1-2 saat arasında teknolojiyle vakit geçiren çocuklara kıyasla anlamlı derecede daha yüksek çıkmıştır. Ebeveyn tutumlarından sadece aşırı koruyucu ebeveyn tutumu ile çocukların fonolojik farkındalık düzeyleri arsında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Çalışmanın nitel sonuçlarına göre annelerin ebeveyn tutumları hakkında farkındalık sahibi oldukları ve bu tutumlarını açıklarken alanyazına paralel ifadeler kullandıkları görülmüştür. Ayrıca çocukların dil gelişiminde teknoloji kullanımının ve ebeveyn tutumlarının etkili olduğu yönünde anne görüşleri gözlenmiştir. Bu bulgular alanyazın ışığında değerlendirildiğinde, fonolojik farkındalık, ebeveynlik tutumu ve teknoloji kullanımı arasındaki ilişkilere yönelik önceki araştırma bulgularıyla kısmen örtüşmektedir. Yapılacak yeni araştırmalarda teknoloji kullanımı ve ebeveyn tutumlarıyla ilişkili diğer değişkenlerin daha derinlemesine çalışılması yararlı olacaktır.Atıf: Akbulut, B. N. ve Özdoğru, A. A. (2023, Mayıs 19-21). Erken çocuklukta fonolojik farkındalık, teknoloji kullanımı ve ebeveyn tutumu: Bir karma yöntem araştırması [Sözlü bildiri sunumu]. XI. Ulusal Dil ve Konuşma Bozuklukları Kongresi, İstanbul, Türkiye. https://www.dkbk.org/
